Verduurzaming van stolpen: er valt wat te kiezen
Project Stolpenmeesters bron van kennis en inspiratie voor stolpbewoners
Veel stolpeigenaren zijn elke maand veel geld kwijt aan gas en elektriciteit. Daarnaast is het niet altijd even comfortabel binnen in de stolp. Daar is iets aan te doen. Isolatie, zonnepanelen, zonneboilers, warmte-koudeopslag - de mogelijkheden zijn legio. Maar een stolp duurzaam maken, hoe pak je dat aan? In het project Stolpenmeesters werkten afgelopen winter zo’n negentig werktuigbouwkunde- en bouwkundestudenten met acht stolpeigenaren aan verduurzaming van hun stolp. Daarnaast onderzochten ze voor elke stolpeigenaar één specifieke woonwens. Het project is een samenwerking tussen Boerderijenstichting Noord-Holland en de opleidingen Bouwkunde en Werktuigbouwkunde van Hogeschool Inholland.
Jonge vrienden van de stolp
De Boerderijenstichting is erg blij met het project. Angeli Poulssen: ‘We hebben veel informatie verzameld over de mogelijkheden om stolpen te verduurzamen. In de eerste plaats is dat natuurlijk interessant voor de betrokken eigenaren, maar via hen ook voor de brede groep stolpeigenaren van de stolpencommunity Vierkantdelers en anderen. Daarnaast is het ook erg leuk en belangrijk om jonge mensen te betrekken bij het cultureel erfgoed van historische boerderijen.’ Niels Sijpheer, docent bij Inholland, was de projectleider: ‘We hebben voor alle acht stolpen bekeken of en hoe ze energieneutraal konden worden. Dan kon het gaan over bouwkundige maatregelen, bijvoorbeeld isolatie, en over installaties zoals warmtepompen en zonneboilers. Wij wilden voor elke stolp een ontwerp zien voor “energieneutraal”, waarin bouwkunde en werktuigbouwkunde samenkwamen. Vanuit het onderwijs gedacht was dat ook nodig om iedereen op dezelfde manier te kunnen beoordelen. Daarna hebben de bouwkundestudenten nog specifieke wensen van de acht stolpbewoners uitgewerkt. Dat kon bijvoorbeeld gaan over een nieuwe badkamer of het bewoonbaar maken van een kapberg.’Angeli Poulssen: ‘De eigenaren die meededen hebben kennis en inspiratie opgedaan en kunnen verder met verduurzaming van hun stolp. Alle eigenaren kregen aan het eind van het project een plan voor verduurzaming, mede op basis van fantastische 3D-scans van hun stolp. Een kostenplaatje zat daar niet bij - dat is het terrein van aannemers en installateurs. Wel werden van de voorgestelde maatregelen de terugverdientijden berekend. De keuzes en mogelijkheden voor stolpeigenaren die willen verduurzamen, worden steeds duidelijker
Er zijn een paar vuistregels:
- Isoleren moet, maar tegelijkertijd is een goede ventilatie noodzakelijk om aantasting van de oude houten constructies door vocht te voorkomen.
- Duurzaam verwarmen gaat het beste met lagetemperatuurverwarming. Niet iedere stolp is hier geschikt voor. Een ‘doos in doos’-opdeling - geïsoleerde en goed geventileerde ruimtes maken in de stolp - kan duurzaam verwarmen haalbaar maken.
Er valt voor een stolpeigenaar van alles te kiezen.
Niels Sijpheer licht toe: ‘Er zijn grofweg twee denkrichtingen. De eerste is: laat het gebouw het gebouw, en zorg dat je snel zelf veel energie opwekt met installaties en zonnepanelen. De andere mogelijkheid: werk aan “nul op de meter” door eerst de schil, het gebouw, aan te pakken. Je brengt dan de energievraag omlaag door bouwkundig te verduurzamen, vooral met het oog op isolatie en vocht. Vervolgens voorzie je met bijvoorbeeld zonnepanelen en bodemwarmte zoveel mogelijk in de resterende energievraag.’
Geen standaard
Er is dus geen standaardoplossing. Dat komt ook doordat verduurzaming, hoe belangrijk ook, maar één aspect is van de plannen van een eigenaar voor zijn stolp. Niels Sijpheer: ‘Het gaat nooit alleen om duurzaamheid. Stolpeigenaren hebben woonwensen. Ze willen bijvoorbeeld meer comfort, of ze willen meer wooneenheden maken, en dan vinden ze het soms ook gewoon leuk om een warmtepomp of zonnepanelen te hebben. Wie zijn wij dan om te zeggen wat zij moeten doen? Daarbij komt: soms weten ze nog niet zo goed wat ze precies willen. Wij kunnen dat niet oplossen, maar we kunnen hen wel verschillende scenario’s laten zien. Nul op de meter of meer nadruk op duurzame opwekking. Dat hangt ook weer af van wat voor wensen een eigenaar nog meer heeft.’ Bij dit alles speelt ook nog mee dat investeren in een plattelandsmonument als een historische boerderij zijn eigen dynamiek kent. Niels: ‘Bij een monument als een grachtenpand doe je meestal alles in één keer, en dan is het meer een investeringsbeslissing. Er zijn wel stolpeigenaren die dat zo doen maar dat is uitzondering. Stolpeigenaren zijn vaak creatieve mensen die een deel van hun inkomen uit de stolp en het erf halen, en ze gaan vaak heel slim te werk, over een langere periode. Zo’n stolp is dan geen vastgoed of bezit, maar een woon- en werkeenheid die past bij het leven van de eigenaars. Dat zie je terug in hun stappenplan, en het eindbeeld waarnaar ze toewerken - dat overigens gaandeweg kan veranderen. Die eigenaars, wat voor leven leiden ze - dat moet je meenemen in de scenario’s. Dat is precair. Eigenaren moeten vertrouwen hebben in de stappen die gezet moeten worden. Dat vertrouwen moet groeien. Sommige eigenaren zijn zich dit niet eens zo bewust - dan moet je ze daarbij helpen.’
Door met duurzaamheid
Dit jaar gaat Stolpenmeesters 2021 van start, weer met een aantal stolpeigenaren. Angeli Poulssen: ‘We hopen op minder beperkingen, zodat de studenten en de eigenaren beter samen kunnen optrekken. De aanpak en doelstellingen zijn hetzelfde - wel weten we nu beter waar we op moeten letten. Als Boerderijenstichting zijn we erop uit dat stolpeigenaren kennis en inspiratie opdoen voor het werk aan hun stolpen, en dat ze goede opdrachtgevers worden. We hopen ook dat alle informatie uit dit project toegankelijk kan worden gemaakt voor de Vrienden van de Stolp.’ Dit voorjaar gaat Stolpenmeesters verder in het driejarige kennisproject Karakteristieke boerderijen in het Waddengebied. Dit is een project van de boerderijenstichtingen van Noord- Holland, Friesland en Groningen met partners als Inholland, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Monumentenzorg. Over drie jaar zijn er in de hele waddenregio ongeveer tien voorbeeldboerderijen gerealiseerd, met als centraal thema de toekomstbestendigheid van historische boerderijen. Naast functieverandering is terugdringen van het energiegebruik een van de hoofdonderwerpen. Angeli Poulssen: ‘Een prachtig project waar we heel blij mee zijn. De projectleiding ligt bij ons en voor de duurzaamheid doet Inholland mee. We hopen er met zijn allen veel van te leren.’
NvdW
Ervaringen van een stolpbewoner
Sietse Bos uit Nieuwe Niedorp was een van de deelnemende stolpbewoners. ‘Ik vond het een heel leuk en inspirerend project, en we hebben er een bruikbaar ontwerp aan overgehouden.
Onderdeel van het plan is om de voormalige landbouwschuur van één naar twee wooneenheden om te bouwen. Qua duurzaamheid gaat het om zonnepanelen (thermisch en elektrisch) en isolatie van de wanden met stro. Het enige wat nog is blijven liggen is het tegengaan van condensvorming. Dat aspect was nieuw voor ons (‘dampopen bouwen’). Maar we waren erg tevreden over de mogelijkheden voor verduurzaming. We behaalden de isolatiewaardes die we wilden, en kwamen uit op bijna energieneutraal. Dat je wanden kunt isoleren met stro was een eyeopener. Het plan is echt een goede basis voor de toekomst, al moeten we de kostenraming nog wel maken. Punt voor ons is: wij zijn niet de eigenaar van de stolp, dus we weten niet of we het plan ook kunnen realiseren. Verduurzaming is in principe eenvoudig: je wilt een dikke schil maken inclusief fundering en vloer. Daarbij kan een kelder goed als warmtebuffer dienen. Verder vinden wij licht in huis belangrijk. Je kunt denken aan langwerpige verticale ramen in het dak, of inpandige balkons - dan houd je de piramide intact. Deze stolp is een rijksmonument dus dan moet je bij alles wat je wilt de gemeente in een vroeg stadium mee laten kijken.
Ik kom zelf uit de civiele techniek en ik vond het project een hele goeie manier om nieuwe kennis en inspiratie op te doen. Er blijkt veel mogelijk met oude agrarische gebouwen. Ik heb er veel van geleerd en wil die kennis ook graag doorgeven. Denken in kleine, haalbare stappen is belangrijk.